Op deze pagina vind je een samenvatting van onze analyse tot nu toe.
Analyse wachtlijstproblematiek
De afgelopen maanden hebben wij de wachttijden in de ggz onderzocht. Hiertoe hebben we gesproken met patiënten, behandelaren, bestuurders van ggz-instellingen, verzekeraars en wetenschappers.
De wachttijden voor behandeling in de ggz zijn te lang
In de geestelijke gezondheidszorg is het streven dat iemand maximaal 14 weken wacht op behandeling. Deze afspraak heet de treeknorm. De treeknorm is gebaseerd op een traject van verwijzing en aanmelding, een aanmeldwachttijd van maximaal 4 weken, intake, een behandelwachttijd van maximaal 10 weken, en vervolgens de start van de behandeling.
Voor sommige diagnosegroepen, bijvoorbeeld persoonlijkheidsstoornissen en autisme, wordt de treeknorm gemiddeld overschreden. Bovendien loopt het traject van een patiënt vaak niet lineair. Zo kan een patiënt meerdere problemen hebben, die na elkaar worden behandeld, met ertussen steeds een wachttijd. Ook kan na de intake blijken dat een behandeling niet geschikt is, waarna opnieuw een aanmeldwachttijd volgt. Of een patiënt raakt tijdens de wachttijd in crisis, waardoor andere zorg nodig is.
De wachttijden hebben grote negatieve gevolgen, vooral voor de mensen met de zwaarste problemen
Wachttijden hebben gevolgen voor de patiënt en voor de samenleving. Voor de patiënt kunnen er psychologische gevolgen spelen, zoals het gevoel niet gezien te worden of het verergeren van de problematiek waarvoor behandeling wordt gezocht. Daarnaast heeft het wachten persoonlijke gevolgen, zoals het niet binnen de wettelijke twee jaar terug kunnen keren bij de werkgever, en een hoge druk op de naasten van de patiënt. Voor de samenleving zijn er financiële gevolgen, zoals de kosten van crisis- en overbruggingszorg en gemist arbeidspotentieel. Bijvoorbeeld: Onze eigen wachttijd heeft de samenleving door dit soort kostenposten samengenomen minstens 40.000 euro gekost.
De wachttijdproblematiek treft de mensen met de zwaarste, meest complexe problemen het sterkst. Dit komt ten eerste doordat zij het vaakst op de langste wachtlijsten staan: de wachttijden voor de meest complexe zorg (topklinische ggz) zijn gemiddeld langer dan de landelijke gemiddelden. Ten tweede volgen zij vanwege comorbiditeit of ernst van de problematiek vaker meerdere behandelingen achter elkaar, waardoor zij herhaaldelijk op een wachtlijst staan. Ten slotte is het voor sommige ernstige problemen moeilijk om überhaupt passende zorg te vinden, waardoor het traject nog langer duurt.
Er zijn vele factoren die bijdragen aan lange wachttijden
Lange wachtlijsten ontstaan als er een disbalans is tussen instroom, behandelcapaciteit en uitstroom.
Een factor die bijdraagt aan een (onnodig) hoge instroom is het onterecht verwijzen naar de ggz. Een aanwijzing dat dit gebeurt is dat het aantal depressies en angststoornissen plotseling steeg toen burn-out niet meer werd vergoed. Het lijkt er dus op dat mensen met een probleem dat niet in de ggz thuishoort, onder een andere noemer soms toch vergoede zorg ontvangen.
De behandelcapaciteit wordt door verschillende factoren beperkt. Zorgaanbieders en verzekeraars maken afspraken over het aantal te behandelen patiënten per jaar, zogeheten budgetplafonds. Bij sommige aanbieders leidt dit ertoe dat zij minder patiënten behandelen. Daarnaast is er een tekort aan hoogopgeleide psychologen en psychiaters: de vacaturegraad voor gz-psychologen is 9%, voor psychiaters zelfs 15%. Ten slotte zijn opnameplaatsen tussen 2012 en 2017 bewust afgebouwd. Deze beddenafbouw is, hoewel dit wel het plan was, niet gecompenseerd door het opbouwen van meer intensieve ambulante zorg.
Ten slotte wordt de uitstroom bemoeilijkt doordat het vaak lastig is een behandeling te beëindigen. De behandelaar ervaart in het algemeen meer binding met de patiënt die al in behandeling is dan met de mensen op de wachtlijst. Daarnaast speelt soms een angst om de patiënt los te laten, vooral als een vangnet in het sociaal domein of het eigen netwerk ontbreekt.
De huidige aanpak van wachttijden is onvoldoende effectief
Vanuit de overheid wordt ingezet op het verkorten van wachttijden in de ggz. Hiertoe worden wachttijdgegevens verzameld en openbaar gemaakt, en zijn er vanaf 2017 in samenwerking met relevante partijen verschillende actieplannen opgesteld.
De wachttijdgegevens brengen de ernst van het probleem momenteel onvoldoende in beeld. Dit komt ten eerste omdat er alleen wordt gekeken naar gemiddeldes en niet naar spreiding. Zo kan het gebeuren dat de wachttijd voor een diagnosegroep gemiddeld onder de treeknorm ligt, maar dat er ook mensen met deze diagnose een jaar moeten wachten. Ten tweede zijn de cijfers minder accuraat als de wachttijd erg lang is, omdat de wachttijd retrospectief wordt bepaald: de huidige gepubliceerde wachttijd is de wachttijd van de patiënten die net gestart zijn. Ten slotte worden er geen kwalitatieve gegevens verzameld over de negatieve gevolgen van wachttijden. Doordat de ernst van het probleem niet goed in beeld is, is er onvoldoende draagvlak voor rigoureuzer maatregelen.
In de actieplannen zijn twee soorten maatregelen te onderscheiden. Ten eerste zijn er maatregelen die niet één op één tot kortere wachttijden leiden, maar wel veel tijd en geld kosten. Hierbij horen bijvoorbeeld het optuigen van samenwerkingsverbanden in de regio, of het onderzoeken van regeldruk bij ggz-instellingen. Ten tweede zijn er maatregelen die wel tot kortere wachttijden leiden, maar pas op de lange termijn. Een voorbeeld hiervan is het creëren van extra opleidingsplaatsen voor gz-psychologen, wat vanwege de tweejarige duur van deze opleiding pas na enkele jaren effect kan hebben. Wat ontbreekt, zijn maatregelen die op korte termijn tot een verkorting van wachttijden leiden.
In de organisatie van ggz wordt te weinig rekening gehouden met wachtrijtheoretische principes
ACHTERGROND WACHTRIJTHEORIE
Wachtrijtheorie gaat uit van modellen waarin instroom, behandelduur en het aantal behandelplekken belangrijke parameters zijn. Daarnaast worden er aannames gedaan over de onregelmatigheid in de in- en uitstroom.
De verhouding tussen de aantal patiënten dat per tijdseenheid instroomt en het aantal patiënten dat per tijdseenheid uitstroomt, wordt de werkbelasting (ᑭ) genoemd. Wanneer de instroom gemiddeld groter is dan de uitstroom (ᑭ>1), dan zullen de wachtlijst en de wachttijd blijven groeien. Echter, wanneer de instroom gemiddeld kleiner is dan de uitstroom (ᑭ<1), zal er nog steeds (een deel van de tijd) een wachtlijst zijn. Wel zal de wachttijd op den duur min of meer constant blijven. Hoe lang deze ‘evenwichtswachttijd’ is hangt af van de werkbelasting ᑭ. De relatie is exponentieel: als ᑭ dicht bij 1 komt, groeit de wachttijd explosief.
De huidige organisatie van ggz gaat op verschillende manieren in tegen principes uit de wachtrijtheorie.
Ten eerste zijn zorgaanbieders geneigd aan te sturen op een hoge werkbelasting: zij zullen niet snel een overschot aan personeel aannemen, of patiënten weigeren waar nog nét plek voor is. Vooral bij behandelingen met een lange duur en een klein aantal plekken is het effect van een hoge werkbelasting op wachttijden desastreus.
Ten tweede volgt uit wachtrijtheorie dat één grote wachtlijst tot kortere wachttijden leidt dan meerdere kleinere wachtlijsten. In de praktijk zijn er vaak verschillende kleine wachtlijsten: bijvoorbeeld als twee verschillende instellingen in dezelfde stad dezelfde behandeling aanbieden.
Ten slotte is het met behulp van wachtrijtheorie mogelijk het grote effect van schijnbaar kleine vertragingen te laten zien. Vertragingen als een verwijsbrief die twee weken blijft liggen of een behandelaar die op vakantie gaat kunnen grote effecten hebben op de wachttijd van personen verderop in de rij. Op dit moment gebeurt er nog te weinig om dergelijke vertragingen tegen te gaan.
Meer horen?
Deze samenvatting toont de voornaamste conclusies van onze analyse naar wachttijden in de ggz. We komen de gehele analyse – voorzien van persoonlijke voorbeelden – graag aan u presenteren. Stuur een mail naar gekvanggz@gmail.com om contact met ons op te nemen.
